ân quy được lấy từ con quy (Anphitobius diaperinus Panzer) thuộc họ quy (Tenebrionidae), tên khác là sâm quy (tên gọi ở vùng núi cao miền Bắc). Đó là con mọt gạo hay mọt ngô, một loại côn trùng nhỏ, dài 2-3mm, rộng 1-2mm, có cánh cứng màu đen, sống ở những kho, thùng lương thực, nhất là ngũ cốc. Nó sinh sản rất nhanh. Trứng của nó nở ra sâu (ấu trùng) màu trắng, rồi thành con quy trưởng thành. Thời gian biến đổi này thường diễn ra trong vòng 30-35 ngày. Người ta bắt quy về nuôi trong lọ thủy tinh rộng miệng, cho ăn bỏng ngô hay bỏng gạo, có nơi bằng bánh quy, để lấy phân làm thuốc.

Con quy chưa được đề cập đến trong các tài liệu về y học cổ truyền. Công dụng chữa bệnh của phân quy chỉ là dựa theo kinh nghiệm dân gian. Muốn lấy phân quy, người ta đổ lọ nuôi quy ra một cái rây nhỏ (mắt rây vừa lọt cục phân), rây để lấy phân. Rây lại phân quy bằng rây có mắt nhỏ hơn để loại bỏ tạp chất như vụn bỏng, rác... Đem phân sao cho khô và có mùi thơm. Dược liệu là những hạt rất nhỏ, màu nâu xám nhạt, vị nhạt, chứa nhiều acid amin như lysin, arginin, hislidin, valin, phenylalanin, leucin, methionin...

Phân quy là một vị thuốc bổ cho trẻ em, chữa chứng cam tích như ăn không tiêu, gầy yếu, xanh xao, nôn trớ, đau mắt nhiều dử. Liều dùng hằng ngày: 2-4g dưới dạng thuốc bột. Dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác như bạch chỉ, sử quân tử, hoài sơn, ý dĩ.

DS. Hữu Bảo