Hoàng bá còn gọi hoàng nghiệt, xuyên hoàng bá, chân xuyên bá. Tên khoa học: Phelloden dron amurense rupr. Bộ phận dùng: vỏ cây. Theo Đông y hoàng bá tính đắng lạnh, không độc. Công dụng: thanh nhiệt, táo thấp, tả hỏa giải độc. 

Hoàng bá.

Tác dụng dược lý: Có tác dụng kháng sinh ức chế các vi khuẩn staphyllococ, lỵ, tả.

Cách chế: Lý Thời Trân nói: Hoàng bá tính lạnh mà trầm, dùng sống thì giáng thực hỏa, dùng chín thì không hại vị, chế rượu thì trị bệnh ở trên, chế muối trị bệnh ở dưới, chế mật thì trị bệnh ở giữa. Lãn Ông dặn: cho vào thuốc thang nên tẩm mật nướng vàng; làm thuốc đưa vào kinh thận nên tẩm kỹ với muối và rượu, còn làm thuốc đắp cam lở loét thì phơi khô mà dùng, không qua lửa. Chủ dùng: làm tan thấp nhiệt ở hạ tiêu, tả long hỏa phục ở âm, trừ nóng trong xương, bổ thận, mạnh âm, trị 5 tạng, tràng vị thấp nhiệt, hoàng đãng, trĩ, tiết tả, lỵ, tả tướng hỏa có thừa, cứu thận thủy không đủ, bàng quang nhiệt kết, con gái khí hư, âm môn lở loét; mũi đỏ, hầu tắc, ung nhọt sau lưng, con trai ngọc hành lở loét lấy bột hoàng bá mà đồ; má lưỡi lở sưng thì tẩm mật nướng, nghiền nhỏ mà đắp.

Bài thuốc có hoàng bá:

Trị họng tự nhiên sưng đau ăn uống không được: dùng hoàng bá nghiền nhỏ hòa rượu đắp chỗ đau.

Trị nôn ra máu: hoàng bá tẩm mật nướng khô, nghiền nhỏ, uống một lần 4g, với nước sắc mạch môn đông. Chưa khỏi thì uống tiếp tăng lượng dần: 6g, hoặc 8g...

Trị nhọt mọc ở lưng hoặc ở vú đỏ đau: dùng hoàng bá nghiền nhỏ hòa lòng trắng trứng gà đắp nơi đau.

Trị trẻ em bị nhiệt tả: hoàng bá bỏ vỏ thô, sấy nghiền nhỏ mỗi lần uống 4g, với nước cháo loãng, uống ấm.

Trị có thai đi lỵ ra màu trắng (bạch lỵ) đi nhiều lần: hoàng bá 100g-150g (dùng rễ) tẩm mật sao cháy đen nghiền bột viên như hạt ngô mỗi lần uống 30-50 viên với nước cơm, lúc bụng đói, ngày 3 lần.

Trị mộng tinh và xích bạch trọc: hoàng bá sao 600g, cáp phấn bột 600g, luyện với mật ong viên thành hoàn như hạt đậu xanh, mỗi lần uống 100 viên lúc đói với rượu. Trong đó hoàng bá đắng mà giáng hỏa, cáp phấn mặn mà bổ thận.

Trị nhiệt tích sinh mộng di, tâm hoảng hốt, cách mô nóng: bột hoàng bá 40g, phiến não 4g, luyện mật ong viên như hạt ngô mỗi lần uống 15 viên với nước sắc mạch môn.

Trị trẻ em nhiệt, lưỡi sưng như lưỡi đôi (trùng thiệt): dùng bột hoàng bá ngâm với nước trúc lịch rồi nhỏ trên lưỡi.

Trị ăn phải thịt nhiễm độc: uống bột hoàng bá 1 thìa canh, chưa khỏi uống tiếp.

Trị cam mũi: hoàng bá 80g, ngâm nước lạnh 1 đêm, rồi giã hoàng bá lấy nước đun uống ấm.

Trị hỏa độc nhiễm vào người, mình, hai đùi và thân lở loét: dùng bột hoàng bá thấm vào chỗ lở loét.

Trị phế nuy, mất tiếng, hầu họng tắc, khạc ra máu, tiện bí: hoàng bá sao rượu 80g, tri mẫu tẩm rượu sao 80g, nhục quế 4g, nghiền nhỏ hòa nước sôi, viên như hạt ngô, mỗi lần uống 50 viên lúc đói với nước ấm.

Trị thấp nhiệt, cân mềm, gối sưng, gân xương đau nhức: hoàng bá sao 100g, thương truật sao bỏ vỏ 100g, tán bột. Mỗi lần uống 1 thìa canh với nước nấu gừng. Ngày uống 2 lần sáng tối.

Lương y Minh Chánh