Chanh là loại cây được trồng rất phổ biến ở nước ta. Ngoài tác dụng giải khát, quả chanh còn là các vị thuốc chữa bệnh rất hiệu quả.

Theo Đông y quả chanh vị chua ngọt, tính bình, vào vị. Lá chanh vị cay ngọt, tính ôn. Rễ có vị đắng, tính ôn. Quả chanh có tác dụng sinh tân chỉ khát trừ thấp an thai. Dùng trong các trường hợp thử nhiệt phiền khát (cảm nắng, mất nước, khát nước, vật vã kích động); ăn kém, nhiễm độc thai nghén nôn ói, tăng huyết áp. Lá chanh có tác dụng hoà đàm, chỉ khái, lý khí, khai vị. Rễ có tác dụng chỉ khái, bình suyễn, hành khí, chỉ thống.

Chanh được dùng làm thuốc trong những trường hợp

Cảm cúm, nhức đầu: Lá chanh 50g, lá bưởi 50g, hương nhu 50g, cúc tần 50g, lá tre 50g, bạc hà 20g, sả 2 củ, tỏi 3 nhánh. Nấu nước xông cho ra mồ hôi.

Chữa mụn rò lâu ngày có mủ: Lá chanh 10g, lá bưởi bung hay lá gai tầm xoọng 10g, tinh tre 10g. Phơi khô, tán bột. Rắc lên chỗ có mụn.

Chữa ho: Rễ chanh 10g, vỏ rễ dâu hay tầm gửi 10g, lá trắc bá 8g. Thái nhỏ, sao vàng, sắc lấy 100 ml, chia uống 2 lần trong ngày.

Chữa ho gà: Rễ chanh 12g, lá chua me đất 12g, lá hẹ 8g, lá xương sông 8g, hạt mướp đắng 5 hạt, phèn phi 2g. Sắc, gạn lấy nước, cho thêm đường, chia uống hai lần trong ngày.

Những món ăn - bài thuốc có chanh

Nước chanh: Chống nắng, chống nóng, giải khát: vắt nước, thêm nước sôi nguội uống, có thể thêm đường, muối.

Chanh ướp muối đường: Chanh tươi, bóc bỏ vỏ, bỏ hột, thái lát, thêm chút muối đường. Ngậm ít một. Dùng cho các trường hợp lợm giọng, buồn nôn, nôn ói, nóng rát vùng thượng vị.

Chanh ướp muối: Chanh bóc vỏ, bỏ hạt, thái lát, ướp muối khoảng 12 tiếng. Ăn hay ngậm. Dùng cho các trường hợp sốt nóng viêm họng viêm thanh phế quản, đờm đặc, ho khan, khản giọng.

Gà ướp chanh quay: Gà con 1 con, chanh 80g. Gà làm sạch, chặt miếng, chanh vắt lấy nước. Ướp gà với nước chanh, đường trắng, dầu vừng, muối ăn để trong 20 phút. Cho vào chảo, đun to lửa, đảo đều cho chín tái, đun nhỏ lửa cho chín nhừ. Dùng cho các trường hợp ho khan do viêm khí phế quản, ăn kém, đầy bụng, chậm tiêu.

Vịt hầm nước chanh: Thịt vịt 240g, dứa tươi 150g, trứng gà 45g, nước chanh 90g. Thịt vịt chặt thành miếng, dứa cắt lát, trứng gà đập bỏ vỏ trộn với bột mì. Trộn thịt vịt với nước chanh, sau đó tẩm bột rán, cho lên chảo chiên nhỏ lửa cho chín phồng, tiếp tục cho gia vị, dấm, dầu thực vật, xào lại; cho dứa thái lát vào đun đảo đến chín dứa là được. Dùng cho các trường hợp đau đầu hoa mắt chóng mặt, kích ứng, sốt nóng, khát nước, môi họng khô (âm hư dương cang huyễn vững phiền khát).

Kiêng kỵ: Người loét dạ dày tá tràng chưa ổn định, người đa toan không dùng. 

TS. Nguyễn Đức Quang