Mùa hè rất nhiều loại hoa trái có tác dụng giải khát, tiêu độc, sinh tân, giàu dược tính... nhưng đặc biệt hơn vẫn là dưa hấu, một loại quả được trồng ở khắp mọi miền nước ta, song nhiều hơn vẫn là các tỉnh Nam bộ. Dưa hấu còn có tên gọi là Tây qua, không những ngon ngọt, dễ ăn mà còn cung cấp cho cơ thể một lượng nước khá lớn, cùng nhiều vitamin và các nguyên tố vi lượng là những chất cơ thể không tự sinh ra, phải hấp thu qua đường ăn uống.

Dưa hấu trong Đông y

Theo Đông y cho rằng dưa hấu có vị ngọt nhạt, tính lạnh, tác dụng giải khát, khỏi say nắng, phiền nhiệt, hạ khí, lợi tiểu tiện, giải say rượu, chữa kiết lị ra máu, ngậm khỏi viêm miệng. Hạt của dưa hấu cũng có vị ngọt, tính lạnh, tác dụng chữa đau lưng, phụ nữ hành kinh ra nhiều (uống hạt dưa hấu mỗi lần 12g, ngày uống 3 lần). Còn vỏ quả dưa hấu có vị ngọt, tính mát, sắc uống có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, nếu đốt ra than tán bột ngậm thì làm khỏi lở loét miệng, lưỡi, lợi.

Trong các Y thư cổ như Bản thảo phùng nguyên hay Tùy tức cư ẩm thực phổ hoặc là Nhật dụng bản thảo... đều cho rằng dưa hấu có công dụng thanh nhiệt giải thử, trừ phiền chỉ khát, lợi tiểu tiện, được sử dụng để trị liệu các chứng như: mụn nhọt, viêm loét miệng, phù thũng do viêm thận, đái tháo đường, cao huyết áp, say nắng, say nóng, lị, giải độc rượu... Thậm chí còn coi dưa hấu như “Cổ phương trứ danh Bạch hổ thang” có tác dụng thanh nhiệt tả hỏa rất công hiệu.

Ở nước ta, trong Nam dược thần hiệu của Tuệ Tĩnh cũng cho rằng: dưa hấu vị vừa ngọt, vừa nhạt, tính hàn, không độc, giải khát, trừ phiền, giải trúng thử (cảm nắng), tê mỏi đau, tiểu tiện dắt, lị ra máu... Trong Đông y, dưa hấu được sử dụng cả vỏ và ruột, hạt làm thuốc chữa trị nhiều bệnh chứng khác nhau.

Tuy nhiên, dưa hấu có tác dụng thanh nhiệt giải khát tốt như vậy, lại chữa trị nhiều bệnh, nhưng không nên ăn quá nhiều, hay ăn nhiều lần trong ngày, nhất là đối với những người có tì vị hư yếu, hay rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy.

Vài cách chế biến tiêu biểu

Làm tiêu khát giải thử (dùng rất tốt cho mùa hè): dưa hấu 1.500g, mật ong 30g, chanh 100g, rượu hoa quả 50ml. Rửa sạch dưa, dùng máy ép lấy nước, rồi vắt chanh và cho mật ong, rượu hoa quả vào nước dưa hấu vừa ép, khuấy đều là được. Trong nước này ngoài dưa hấu ra lại có chanh vị chua ngọt, tính mát, có công năng sinh tân chỉ khát, thanh nhiệt, giải thử, hóa đàm chỉ khái. Có thể phối hợp với nước mía càng tốt.

Tiêu phiền giải độc, làm hết khát: sử dụng thích hợp cho những người mắc các chứng viêm nhiễm, lở loét miệng lưỡi, mụn nhọt, cao huyết áp: lấy 1.500g dưa hấu, muối ăn vừa đủ. Rửa sạch quả dưa để ráo nước, bổ đôi, nạo lấy hết phần ruột, cho vào một khăn vải sạch ép lấy nước cốt. Còn vỏ dưa lấy dao cạo bỏ vỏ xanh, sau thái vụn và cũng ép lấy nước cốt (nếu có máy ép càng tốt), sau trộn 2 thứ nước ép ấy lại với nhau, tra chút muối ăn là được. Chia ra uống hết.

Bồi bổ, nhuận tràng thông tiện: lấy dưa hấu 1 quả, chuối tiêu 3 quả, mật ong 100g. Rửa sạch dưa, dùng dao cắt ngang trên núm quả dưa một miếng làm nắp. Sau đó lấy thìa đánh nát nhuyễn phần ruột đỏ của quả dưa hấu, chuối bóc bỏ vỏ, thái vụn và cho vào ruột quả dưa hấu cùng với mật ong, lại đánh trộn tiếp cho thật nhuyễn và đậy nắp quả dưa lại cho vào tủ lạnh trong 3 giờ là được. Đây là món ăn giải khát thơm ngon, giàu dinh dưỡng vì ngoài dưa ra còn có chuối hương tiêu có vị ngọt, tính mát, lại dưỡng âm, nhuận táo, sinh tân dịch, làm hết khát.

Thanh nhiệt lợi tiểu, làm khỏe thận, chống nôn, giải độc rượu: dưa hấu 500g, mía 200g, đường phèn 20g. Dưa rửa sạch bỏ vỏ, hạt, thái miếng. Mía róc vỏ, chẻ nhỏ. Sau cho cả 2 thứ vào máy ép lấy nước, rồi cho đường phèn vào khuấy tan rồi uống. Cần uống hàng ngày vì đây là loại nước giải khát rất tốt, lại thơm ngon, ngọt mát. Trong loại nước này ngoài dưa hấu lại có mía vị ngọt, tính lạnh, có công hiệu thanh nhiệt trừ phiền, sinh tân, chỉ khát, hòa trung, nhuận táo.

Thanh nhiệt, giải thử, trừ phiền, chỉ khát: dùng vỏ dưa hấu 150g, khổ qua (mướp đắng) 50g, bí đao 50g. Cạo bỏ vỏ xanh của vỏ dưa hấu (lấy phần cùi trắng), thái vụn. Bí đao, khổ qua đều gọt bỏ vỏ ngoài, thái vụn. Tất cả cho vào máy ép lấy nước, cho thêm chút đường phèn hòa tan là được. Uống hết. Loại nước này làm nước uống cho ngày hè rất tốt, đặc biệt đối với sử dụng thích hợp cho người đái tháo đường, mụn nhọt, viêm tiết niệu hay béo phì...

Thanh nhiệt, trừ thử, thanh tâm, nhuận phế, giải khát: vỏ dưa hấu 150g, bách hợp 50g, lê 100g, đường phèn 10g. Vỏ dưa gọt bỏ vỏ xanh, bách hợp rửa sạch, lê gọt bỏ vỏ và hạt. Tất cả đều thái vụn. Sau cho vào máy ép lấy nước cho đường phèn hòa tan rồi uống. Trong loại nước này ngoài vỏ dưa hấu ra ta thấy lê có vị ngọt, tính mát, có công năng thanh nhiệt, sinh tân, nhuận táo, hóa đàm, giải rượu. Do đó Đông y thường sử dụng nước loại này cho những người mắc chứng đái tháo đường, bị sốt cao mất nước, táo bón, viêm nhiễm đường hô hấp, giải say rượu...

Thanh nhiệt, trừ phiền, sinh tân, chỉ khát, kích thích tiêu hóa (là loại nước giải khát lý tưởng trong mùa hè): dưa hấu 600g, trái thơm (dứa) 500g, đường cát 50g, nước sôi để nguội 300ml. Dưa gọt vỏ bỏ hạt, quả dứa gọt vỏ, thái miếng ngâm vào nước muối nhạt trong 1 phút. Sau đó cho cả 2 thứ vào máy ép lấy nước cốt, hòa đường vào và cho nước khuấy đều làm nước giải khát. Trong loại nước này, ngoài dưa hấu còn có dứa (trái thơm) vị ngọt chua, tính bình, có công năng thanh nhiệt sinh tân, trừ phiền chỉ khát, có hương thơm và vị ngọt đặc biệt.

BS. HOÀNG XUÂN ĐẠI