Cá chép tên thuốc là lý ngư, tên khoa học: Cyprinus carpio L. Thịt cá có 16% protit, 3,5 - 5,6 % lipit (có 0,3% là acid béo omega-3), có nhiều khoáng chất và vitamin. Vây cá chứa nhiều collagen. Mật có sắc tố mật, acid mật và các sterol. Người ta thường dùng thịt cá, vây cá và mật cá làm thuốc.

Thịt cá chép có vị ngọt, tính bình; vào tỳ thận. Có tác dụng lợi thủy tiêu thũng, hạ khí thông nhũ. Dùng cho các trường hợp phù thũng bụng phù trướng, hai chân phù nề, vàng da, ứ tắc sữa... Vảy cá có tính bình, tác dụng cầm máu. Mật cá có vị đắng tính lạnh, không độc, có tác dụng thông ứ, minh mục.

Dùng 1 con (500 - 1.000g; nấu hầm, chiên, nướng). Không dùng cho người có biểu hiện hôn mê gan, tăng urê huyết.

Một số món ăn vị thuốc từ cá chép:

Cá chép nấu cơm rượu (rượu cái): Cá chép 1 con, rượu cái 150g đổ trên cá đặt sẵn trong nồi đun nhỏ lửa cho sôi, chín cá và cạn hết nước rượu. Không cho thêm dấm, muối đậu, ăn nóng. Dùng cho các trường hợp phù nề toàn thân.

Cá chép hầm đậu đỏ: Cá chép 1 con (chủ yếu lấy phần nạc), đậu đỏ nhỏ hạt 100g, đem hầm chín nhuyễn lấy nước uống. Dùng cho các trường hợp phù nề toàn thân. Hoặc cá chép 1 con khoảng 1.000g làm sạch, đậu đỏ 50g, trần bì 6g, ớt đỏ 6g, thảo quả 6g; Tất cả được cho trong bụng cá, đặt trong nồi áp suất cho thêm gừng, hành, muối, tiêu và đổ nước nấu hầm trong khoảng 1 giờ, cho thêm hành thái lát, rau tươi tuỳ ý, đun sôi, thêm nước dùng, gia vị, cho ăn khi còn nóng. Dùng cho các trường hợp phù nề vàng da, tiểu giắt buốt, bệnh tiểu đường.

Cháo não cá chép: 30 - 60g não cá chép (mổ đầu cá lấy não), gạo tẻ 60g cùng đem nấu cháo, thêm gia vị cho ăn khi đói. Dùng cho người cao tuổi ù tai điếc tai.

Canh cá chép: Cá chép (lấy phần nạc) 120g, hành một nắm, vừng rang tán mịn, cá chép, hành đem nấu canh cho tiếp vừng bột tiêu gia vị, cho ăn khi đói. Dùng cho người cao tuổi bị phù do suy dinh dưỡng, trương nứt da

Canh bí đao hành hoa cá chép: Cá chép 500g rửa sạch, để nguyên vẩy, bỏ ruột; bí đao 500g gọt vỏ bỏ ruột, thái lát. Hành củ cả lá 6 củ, thêm dầu, muối, nước nấu nhỏ lửa cho chín (nếu viêm thận phù nề giảm muối), thêm gia vị, cho ăn ngày 2 - 3 lần như ăn bữa phụ. Dùng cho bệnh nhân phù suy dinh dưỡng, phù do bệnh thận, tim.

Canh cá chép bối mẫu: Cá chép 250g, xuyên bối mẫu tán mịn 6g, đem nấu canh, cho ăn liên tục 1 - 3 tuần. Dùng cho bệnh nhân ho gà, hen suyễn.

Canh cá chép: Cá chép 1000g, xuyên tiêu 15g, rau mùi, lá lốt, gừng, hành, dấm bỗng và gia vị thích hợp. Nấu ăn như nấu canh cá bình thường. Dùng cho các trường hợp phù nề, đặc biệt là các thể phù do thiểu dưỡng, do viêm cầu thận mãn, hội chứng thận hư.

TS. Nguyễn Đức Quang